Moderne technologie maakt van uniek monument multifunctionele ruimte (zonder slopen en breken)

Van kopermolen tot kerk en cultureel centrum

Op de plek in Vaals (in het zuidoosten van de provincie Limburg) waar sinds de 16e eeuw een door waterkracht aangedreven kopermolen heeft gestaan verrees in de 18e eeuw een bijzondere, achthoekige Lutherse kerk. Het gebouw werd in de loop van de eeuwen een aantal keren gerestaureerd en kreeg eind jaren ‘60 de functie van cultureel centrum.

Monumentale eisen: geen sloop- en breekwerk, toch slimme verlichting

Behoud van monumenten vraagt veel creativiteit van mensen die erfgoed een hedendaagse functie willen geven. Als cultureel centrum is het belangrijk dat De Kopermolen Vaals verschillende soorten activiteiten kan huisvesten. In dit geval gaat het bijvoorbeeld om exposities, concerten, recepties en kunstmarkten. Deze activiteiten stellen echter nogal verschillende eisen aan de ruimtes in deze eeuwenoude kerk.

Nieuwe technologie bleek in het geval van De Kopermolen interessante nieuwe kansen te bieden om hele verschillende functies te bieden in ruimtes die op hele verschillende manierern moeten worden ingezet. Deze functies konden ook aangebracht / toegevoegd zonder sloop- en breekwerk. Bij monumenten is dat vaker een harde eis.

Samenwerking tussen heel wat betrokkenen nodig

Toon Stappers van YellowBee Nederland en Marc Roering van Wolfs, een groothandel in verlichting hebben een paar jaar geleden kennisgemaakt en spraken over de mogelijkheden van het Zwitserse digitalSTROM. digitalSTROM is een domotica  ook wel 'smart home' ('smart building') automatiseringssysteem dat geschikt is voor bestaande bouw omdat de componenten - onder andere blokjes die er uitzien als kroonsteentjes - kunnen worden toegevoegd in een bestaande elektra infrastructuur. Stappers heeft al de nodige jaren geleden (toen nog werkend onder de naam Zelenko) de intelligente kroonsteentjes van digitalSTROM naar Nederland gehaald als importeur en expert.

Eind 2016 werd YellowBee benaderd door installatiebedrijf Elektro Bergmans & Wijnen uit Nijswiller (Limburg) omdat men had gehoord van Wolfs dat digitalSTROM producten interessante mogelijkheden boden. In dit geval ging het er om zonder sloopwerk en met een beperkt budget de wensen van de uitbater van de Kopermolen te realiseren om een concert-, expositie en conferentiezaal van nieuwe verlichting te voorzien.

Nadat er een begroting was gemaakt heeft de Gemeente Vaals een subsidie toegekend om e.e.a. in De Kopermolen mogelijk te maken. Met de nieuwe verlichting wordt het monument immers verrijkt met vele goede exploitatiemogelijkheden, wat bijdraagt aan behoud van uniek erfgoed.

De problematiek van een multifunctionele ruimte in een monument

• Alle verlichting moest LED worden omdat duurzaamheid belangrijk wordt gevonden. LED bespaart immers energie en het gaat langer mee. Dat laatste scheelt in onderhoudskosten. In een hoge zaal die veel in gebruik is heeft dit overigens ook grote praktische voordelen.
• Alle verlichting moest dimbaar worden.
• De diverse armaturen moesten in samenhang en ook apart geregeld kunnen worden.
• Er moesten hele verschillende lichtstemmingen kunnen worden gecreëerd. Een aantal situaties met bijbehorende stemmingen moesten kunnen worden voorgeprogrammeerd.
• De wens was om dit ook met tablet en smartphone (dus via internet of een andere netwerkverbinding) te kunnen aansturen.
• Aansturing (aan- en uitschakelen en dimmen) mocht verder niet draadloos gebeuren. De verlichting moest handmatig vanaf diverse plaatsen in De Kopermolen kunnen worden ingesteld.
• Alleen in de meterkast kon nieuwe hardware worden geplaatst en de bestaande bedrading naar de meterkast kon niet worden veranderd omdat anders het monument beschadigd zou worden en/of de kosten voor herstel te hoog zouden worden.

Gekozen oplossingen voor de concert-, expositie- en vergaderzaal

Er is een moderne kroonluchter geplaatst. Het mooie van de gekozen kroonluchter is dat deze zowel naar boven als beneden straalt. Beide afstraalrichtingen zijn apart dimbaar gemaakt.

Er is een 3 fase rail geplaatst waarvan twee fasen apart dimbaar. Op deze rail zijn spots aangebracht. Eén fase van de rail is voor de aansturing van de DMX kleuren spots.

Als laatste zijn er 6 plafonnières opgehangen die 1 tot 10 volt dimbaar zijn. Normaal wordt voor het 1 tot 10 volt signaal een aparte stuurstroomleiding getrokken. In dit geval konden in de bestaande elektra infrastructuur geen extra leidingen worden getrokken. Daarom is in De Kopermolen voor een 1 tot 10 volt LED driver gekozen die de LEDs voeden. Deze 1 tot 10 volt driver wordt op haar beurt weer aangestuurd via een 1 tot 10 volt kroonsteen, aangestuurd via de 230 V bekabeling. Hierdoor wordt over de 230 V een 1 tot 10 volt aangestuurde lamp bediend.

Volgens de eisen is de verlichting volledig aan te sturen via een smartphone of tablet, maar ook vanuit verschillende plaatsen in De Kopermolen. Er is een aantal vaker voorkomende situaties voorgeprogrammeerd zodat de instellingen snel en gemakkelijk zijn op te roepen als dat nodig is. Liefhebbers kunnen van de programma’s afwijken en zelf iedere groeplampen apart finetunen.

Details van de gekozen oplossing (voor de meer technische liefhebbers)

• Eerst zijn de afgaande stroomgroepen gedigitaliseerd door dSM's en een digitalSTROM server. Deze server hangt aan het internet waardoor hij door geautoriseerde gebruikers wereldwijd via een beveiligde verbinding toegang hebben tot de installatie. Door deze digitalisering kunnen we de digitalSTROM kroonstenen nu overal in de installatie aansturen.
• De lampen in de kroonluchter en de spots op de 3 fase rail hebben een dermate groot vermogen dat we hiervoor een dimvermogensversterker hebben toegepast die op haar beurt weer wordt aangestuurd door een dimkroonsteen. Er is gekozen voor een kroonsteen die direct was ingebouwd in een dinrail behuizing. Deze dinrailbehuizing wordt gefabriceerd door een Duitse partner IC (www.Isenbuegel.net) waar YB het partnerschap is aangegaan voor de BeNeLux. In deze dimkroonsteen hebben we vanuit de cloud de beste dimkarakteristiek in de kroonsteen geladen waardoor de diverse LED lampen perfect knippervrij over het maximale bereik gedimd kunnen worden.
• Dit hebben we ook zo gedaan voor de 3 fase rail. Ook hier hangen 2 vermogensversterkers aan en de DMX kleuren spots wordt over de overige fase van de rail appart aan en uitgeschakeld geschakeld. Deze oplossing heeft nog een extra voordeel. Door het intelligent aansturen van de 3 fase in de rail is geen dure DALI rail nodig. Het zou zelfs mogelijk zijn om iedere trackspot dmv een één fase rail apart aan te sturen en te dimmen. Hiervoor moet dan wel iedere spot door middel van één kroonsteen worden gedigitaliseerd. Bij De Kopermolen was deze optie niet nodig. 

Resultaat: multifunctionele ruimte voor concerten, exposities en zelfs om te trouwen

Het resultaat mag er zijn. Hele verschillende activiteiten kunnen worden georganiseerd in een indrukwekkend, eeuwenoud monument. Zonder de moderne aanpassingen is het lastig om de juiste sfeer op te roepen voor uiteenlopende functies als:

• concerten (De Kopermolen heeft een prachtig oud, gerestaureerd orgel)
• exposities (er wordt zelfs werk verkocht dus het is belangrijk dat geëxposeerde kunstwerken goed kunnen worden verlicht)
• kunstmarkten
• huwelijksceremonies (de voormalige Lutherse kerk is door de gemeente aangewezen als een van de trouwlocaties van de gemeente Vaals)

Zie de agenda op de website van De Kopermolen om een indruk te krijgen van de verschillende activiteiten die op deze unieke historische locatie worden georganiseerd.

Kansen voor kerken, kastelen en allerlei monumenten

De combinatie van digitalSTROM en andere domoticaproducten en LED verlichting biedt kansen aan meer kerken en monumenten die in deze tijd moeten zoeken naar manieren om oude gebouwen te herbestemmen en exploiteren. Wij vinden het een goede zaak dat nieuwe technologie kan bijdragen aan het behoud van ons erfgoed. Zo kunnen mensen blijven genieten van eeuwenoude historische gebouwen. Behalve De Kopermolen in Vaals hebben we inmiddels veel meer ervaring opgedaan met kerken, kastelen en monumenten van hele verschillende aard. We delen graag onze ervaringen en werken daarbij samen met een groot aantal partners, waaronder installateurs in het hele land en een flinke lijst partners die gespecialiseerde componenten kunnen bieden.

Dank en verwijzingen naar meer informatie

Dank aan de volgende bedrijven en organisaties voor de goede samenwerking die leidde tot dit project:

• Elektra Bergmans & Wijnen: https://www.bergmans-wijnen.nl
• Groothandel Wolfs Verlichting: http://www.wolfs.nl
• De beheerder(s) van De Kopermolen: https://www.dekopermolenvaals.nl/
• Gemeente Vaals: http://www.vaals.nl
• Neem contact op met YellowBee Nederland en vraag naar Toon Stappers, die in detail op de hoogte is van de projecten met domotica en LED bij De Kopermolen en een serie andere monumenten.